Raport RAP: Czy inwestycja w pompę ciepła się opłaca?
Duncan Gibb i Monika Morawiecka z niezależnej organizacji Regulatory Assistance Project (RAP) przygotowali raport „Czyst(sz)e ciepło: Zmiana uwarunkowań ekonomicznych dla pomp ciepła w Polsce”. Publikacja pokazuje dlaczego inwestycja w pompę ciepła – mimo wysokich nakładów początkowych – ma sens dla polskich gospodarstw domowych z wielu powodów: ekonomicznego, środowiskowego, konieczności ochrony klimatu i zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego.
Eksperci RAP zauważają, że w ciągu ostatnich dwóch lat Polska znacząco przyspieszyła transformację systemów ogrzewania w budownictwie jednorodzinnym, zwłaszcza jeśli chodzi o rozwój pomp ciepła. Ich zdaniem nasz kraj postęp ten zawdzięcza silnemu wsparciu politycznemu w zakresie wycofywania węgla do ogrzewania indywidualnego. Jednak – jak piszą Morawiecka i Gibb – zależność Polski od paliw kopalnych w ogrzewaniu jest nadal bardzo wysoka, a inwazja Rosji na Ukrainę pokazała, że kraje silnie uzależnione od paliw kopalnych są narażone na ekstremalne ryzyko cenowe.
W opublikowanym właśnie raporcie „Czyst(sz)e ciepło: Zmiana uwarunkowań ekonomicznych dla pomp ciepła w Polsce” specjaliści RAP pokazują, że inwestycja w pompę ciepła ma sens dla polskich gospodarstw domowych z wielu powodów: ekonomicznego, środowiskowego, konieczności ochrony klimatu i bezpieczeństwa energetycznego.
Gwałtowne wzrosty cen
Jak pokazuje analiza, kryzys energetyczny z 2022 roku zasadniczo zmienił ekonomikę czystego ogrzewania budynków. W całej Europie gwałtownie wzrosły ceny paliw kopalnych wykorzystywanych do ogrzewania. Ceny energii elektrycznej także się podniosły, ze względu na fakt, że gaz ziemny często jest czynnikiem kształtującym ceny na rynku energii elektrycznej.
Polska jest szczególnie narażona na te skoki cenowe ze względu na duże uzależnienie od paliw kopalnych w ogrzewaniu, zwłaszcza węgla. W naszym kraju spala się około 85 proc. węgla wykorzystywanego w gospodarstwach domowych w całej Unii Europejskiej, nieco poniżej 50 proc. polskich domów używa tego paliwa do ogrzewania. Skutkuje to wysokim poziomem emisji gazów cieplarnianych i znaczącym negatywnym wpływem na zdrowie publiczne z powodu zanieczyszczenia powietrza.
Rekordowy wzrost popularności pomp ciepła
Remedium na tę sytuację jest między innymi 10-letni program rządowy Czyste Powietrze, który wspiera finansowo zastępowanie węglowych systemów grzewczych czystszymi alternatywami, zwłaszcza pompami ciepła. Pompy ciepła stanowią obecnie ponad 60 proc. wszystkich dofinansowanych systemów grzewczych w tym programie, w porównaniu z niecałymi 30 proc. na początku 2022 roku.
Autorzy raportu przypominają, że rząd wprowadził również normy jakości węgla oraz standardy emisyjne dla kotłów węglowych. Wreszcie w wielu województwach uchwalono tzw. uchwały antysmogowe, które mają na celu stopniowe wycofanie kotłów węglowych z ogrzewnictwa indywidualnego.
Gibb i Morawiecka podkreślają, że dzięki temu regulacyjnemu i finansowemu wsparciu sprzedaż pomp ciepła w Polsce szybko rośnie. W 2021 roku Polska była najszybciej rozwijającym się rynkiem pomp ciepła w Europie. Sprzedaż pomp ciepła w 2021 roku wzrosła o 67 proc. w porównaniu z rokiem 2020 i osiągnęła ponad 93 tys. sprzedanych urządzeń.
Pompy ciepła kontynuują swój trend wzrostowy – w pierwszej połowie w 2022 roku odnotowano 86-proc. wzrost rynku w Polsce. Został on osiągnięty pomimo nieco niekorzystnej ekonomiki tych urządzeń w porównaniu do technologii grzewczych opartych na paliwach kopalnych. Eksperci RAP podkreślają, że początkowy nakład inwestycyjny w przypadku pompy ciepła w Polsce jest nadal wysoki i znacznie przekracza szacunki dotyczące kotłów węglowych i gazowych. Ponadto koszty eksploatacyjne pomp ciepła są relatywnie podwyższone, ponieważ koszty CO2 są nałożone tylko na energię elektryczną.
Koszty zakupu i eksploatacji
Jak wyliczają autorzy raportu, przed skokowym wzrostem cen energii w 2022 roku całkowity koszt posiadania (ang. Total Cost of Ownership – TCO) pompy ciepła był w Polsce znacznie wyższy niż kotła węglowego czy gazowego. Duża część tej różnicy leżała w kosztach kapitałowych. Koszt początkowy pompy ciepła powietrze-woda w Polsce oszacowano na 37 600 zł, czyli znacznie powyżej kosztu 7000 zł w przypadku pieca węglowego lub 14 100 zł w przypadku kotła gazowego.
Pod względem kosztów eksploatacyjnych pompy ciepła były konkurencyjne w stosunku do technologii bazujących na paliwach kopalnych. Według cen z 2021 roku eksploatacja pompy ciepła kosztowałaby w całym okresie użytkowania około 59 000 zł – w porównaniu z 54 600 zł w przypadku kotła węglowego i 54 000 zł w przypadku kotła gazowego.
Jak pokazał rok 2022, ceny paliw mogą być bardzo zmienne i często podlegają ekstremalnym wahaniom. Cena węgla dla gospodarstw domowych w Polsce wzrosła z około 800–1000 zł/tonę w 2021 roku do poziomu 3000–4000 zł/tonę w 2022 roku.
Ceny gazu podobnie wzrosły do rekordowych poziomów na rynku hurtowym, przy czym rząd wprowadził częściowe zamrożenie cen dla klientów detalicznych. Konsumenci korzystający z węgla i gazu są narażeni na ekstremalne ryzyko cenowe.
Ekonomiczne uzasadnienie dla pomp ciepła
Podwojenie i potrojenie ceny węgla dla gospodarstw domowych (obecnie objętego częściowo rządowym limitem cenowym) prowadzi do wzrostu TCO odpowiednio o 82 proc. i 164 proc. Wzrost cen gazu dla gospodarstw domowych z poziomu w 2021 roku do poziomu z 2022 roku podnosi TCO o 12 proc., natomiast wzrost ceny gazu o 50 proc. odpowiada wzrostowi TCO o 38 proc. Koszty eksploatacji pompy ciepła są konkurencyjne – nawet w scenariuszach niskich cen paliw: urządzenia te wymagają około 3300 zł/rok w porównaniu do około 3000 zł/rok dla węgla i gazu.
Analiza ekspertów RAP pokazuje silne ekonomiczne uzasadnienie posiadania i eksploatacji pompy ciepła w Polsce, nawet przy uwzględnieniu dużego kosztu początkowego. Gipp i Morawiecka podkreślają, że pompy ciepła ograniczają ekspozycję cenową na wysoce zmienne rynki paliw kopalnych, chroniąc konsumentów poprzez łagodniejsze wzrosty cen energii elektrycznej, które – biorąc pod uwagę efektywność pompy ciepła – przekładają się na znacznie niższy wzrost kosztów całkowitych.
Wyliczenia RAP pokazują również wpływ potencjalnego ograniczenia ekspozycji pomp ciepła na wysokie ceny detaliczne energii elektrycznej. Autorzy raportu rekomendują zwiększenie limitu taryfy blokowej do 5000 kWh dla właścicieli pomp ciepła, aby jeszcze bardziej wzmocnić argumenty ekonomiczne, szczególnie w kontekście obciążenia energii elektrycznej kosztami CO2.
Rekomendacje
Zdaniem ekspertów ważne jest, by właściwie wyceniać koszty zewnętrzne paliw kopalnych i upewnić się, że instrumenty ochronne wprowadzone w czasie obecnego kryzysu energetycznego są wyraźnie oznaczone jako środki tymczasowe i są skoncentrowane na najbardziej wrażliwych odbiorcach.
Kolejna rekomendacja to wzmocnienie i całkowite egzekwowanie przepisów dotyczących czystego powietrza. Istotne jest również, by przywrócić normy jakości węgla, gdy tylko zostanie zażegnane bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa dostaw, wprowadzić zmiany w Polityce Energetycznej Polski do 2040 roku, które przyspieszą termin pełnego wycofania się ze stosowania węgla do ogrzewania indywidualnego, a także wprowadzić efektywne regulacje w celu dekarbonizacji ogrzewnictwa.
Morawiecka i Gibb podkreślają, że produkcja energii elektrycznej z lądowych farm wiatrowych, najwyższa jesienią i zimą, jest bardzo dobrze skorelowana z zapotrzebowaniem na ciepło. Dlatego uspójnienie rozwoju tych dwóch technologii – farm wiatrowych i elastycznych, „inteligentnych” pomp ciepła – pozwoli na zmniejszenie obciążenia systemu elektroenergetycznego, spłaszczenie szczytowego zapotrzebowania na energię elektryczną zimą oraz potencjalnie na stworzenie dodatkowego strumienia przychodów dla właścicieli pomp ciepła, którzy będą mogli świadczyć usługi elastyczności w systemie elektroenergetycznym.
redakcja@gramwzielone.pl
© Materiał chroniony prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy Gramwzielone.pl Sp. z o.o.
