Tak rozwija się polski rynek pomp ciepła

Jak rozwija się polski rynek pomp ciepła i co różni go od największych rynków pomp ciepła w Europie? Jaki wpływ na zakup tych urządzeń przez Polaków mają dostępne w naszym kraju programy dotacji i jaki efekt ekonomiczny daje połączenie pompy ciepła z domową fotowoltaiką? Odpowiedzi na te pytania udziela w rozmowie z portalem Gramwzielone.pl prezes Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) Paweł Lachman.

Piotr Pająk, Gramwzielone.pl: Polski rynek pomp ciepła odnotował w pierwszym kwartale 2023 roku po raz kolejny wyraźny wzrost sprzedaży. Jakie pompy ciepła Polacy kupują i będą kupować najczęściej – i czym podyktowane są wybory konkretnych rodzajów pomp ciepła?

Paweł Lachman: Wzrost zainteresowania gruntowymi pompami ciepła – wyraźnie widoczny w podsumowaniu polskiego rynku pomp ciepła PORT PC w pierwszym kwartale 2023 roku – to w dużym stopniu efekt zwiększonego dofinansowania do tej technologii w programach Mój Prąd, Moje Ciepło oraz Czyste Powietrze. Obecnie sięga ono nawet 28 000 zł w programie Mój Prąd czy Czyste Powietrze oraz 21 000 zł w programie Moje Ciepło. Popularność gruntowych pomp ciepła na polskim rynku będzie zatem rosła, również z uwagi na atuty tej technologii (np. wyższą efektywność), jednak w ujęciu liczbowym niekwestionowanym liderem sprzedaży pozostaną pompy ciepła typu powietrze-woda, których instalacja jest łatwiejsza, szybsza i niewymagająca dodatkowej powierzchni na działce. To technologia, którą znacznie częściej można też wykorzystywać w budynkach modernizowanych.

REKLAMA

Analizując polski rynek, można zauważyć, że duży wpływ na decyzję o montażu pompy ciepła, czy to powietrze-woda, czy też gruntowej, ma fakt posiadania przez inwestorów instalacji fotowoltaicznej. W wielu przypadkach po rozbudowaniu tej instalacji, rozliczając się dalej w ramach poprzedniego systemu upustów, inwestorzy chcą korzystać właśnie z pompy ciepła. Tendencja do łączenia tych technologii jest widoczna, gdy zestawimy wnioski skierowane na fotowoltaikę, składane w programie Czyste Powietrze, z wnioskami na pompy ciepła − szacuję, że proporcja wynosi tutaj 10 do 4–5.

Wniosek o dofinansowanie na pompę ciepła stanowi więc często kolejny krok po zainwestowaniu w fotowoltaikę, co znacząco przyczynia się do wzrostu popularności tych urządzeń. Warto przypomnieć, że osoby, które zgodnie z kryterium dochodowym określonym w programie Czyste Powietrze kwalifikują się tylko do niższych poziomów dofinansowania inwestycji (poziom I i II) lub też nie kwalifikują się do dofinansowań, mogą dodatkowo skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej. Pozwala ona realnie obniżyć koszty inwestycji nawet o 32 proc.

W ostatnim czasie osoby zainteresowane zakupem pompy ciepła otrzymały kolejny program, z którego mogą otrzymać dofinansowanie na taką inwestycję, czyli piątą edycję Mojego Prądu. Wydaje się, że branża pomp ciepła nie może narzekać na brak źródeł dofinansowania dla swoich klientów. Czy zasady dofinansowania dostępnych na rynku programów są optymalne? Czy może warto w inny sposób wspierać osoby inwestujące w pompy ciepła?

Oceniając z perspektywy branży, zasady zawarte w programie Mój Prąd 5.0 wydają się korzystne. Istotne jest to, że wspierany jest kierunek łącznego zastosowania fotowoltaiki, pomp ciepła i magazynów energii elektrycznej. Nasze analizy, które przedstawimy na Kongresie PORT PC 21 czerwca 2023 roku, pokazują dużą opłacalność takich rozwiązań − i to zarówno z magazynami energii elektrycznej, jak i bez nich.

Ogromny wpływ na rynek ma również program Czyste Powietrze. Dlatego też, doceniając udzielane w nim wsparcie dla technologii pomp ciepła, uważamy, że niezbędne jest przedstawienie końcowej daty dofinansowania w tym programie kotłów na paliwa kopalne. Według propozycji nowelizacji dyrektywy EPBD uchwalonej przez Parlament Europejski zakończenie dofinansowania samodzielnych kotłów na paliwa kopalne w krajach członkowskich UE powinno nastąpić już w 2024 roku. Jednak nie dotyczy to wprost istniejących obecnie programów wsparcia. W przypadku Czystego Powietrza data ta nie musi być tak bliska, ale ważne jest, aby została ona już teraz przedstawiona publicznie.

Jeśli zaś chodzi o inne ważne czynniki wpływające na decyzje inwestorów, to przede wszystkim zwróciłbym uwagę na brak specjalnych taryf elektrycznych dla użytkowników pomp ciepła w Polsce. W opinii branży istnieje pilna potrzeba podjęcia prac nad taryfami typu smart, z blokadami czasowymi pracy. Rozwiązania tego rodzaju są już od wielu lat stosowane np. w Niemczech, Austrii czy Szwajcarii.

Generalnie dużym wsparciem w upowszechnianiu pomp ciepła i zwiększaniu dostępności tej technologii będzie opracowywany obecnie przez Komisję Europejską specjalny plan, znany jako unijny akcelerator pomp ciepła. Wstępnie zaproponowane działania są kompleksowe i obejmują m.in. obniżenie podatku VAT na energię elektryczną i pompy ciepła. Zgodnie z założeniami planu w najbliższych latach konieczne będzie również monitorowanie relacji między ceną gazu a ceną energii elektrycznej. W planach są także działania związane ze szkoleniami branży, działaniami komunikacyjnymi oraz kampaniami informacyjnymi.

Co może zahamować inwestycje w pompy ciepła?

Obecnie staje się coraz bardziej pewne, że w Unii Europejskiej domowe urządzenia grzewcze bazujące na spalaniu paliw kopalnych zaczną odchodzić do przeszłości, a główną alternatywą dla nich są pompy ciepła. PORT PC, oceniając perspektywy rynku pomp ciepła, mówi jednak o umiarkowanym optymizmie. Dlaczego?

Nasz umiarkowany optymizm w prognozach wynika przede wszystkim z obserwacji, że w ostatnich miesiącach budownictwo w Polsce mocno spowolniło. Dowodem na to są znaczne spadki w sprzedaży kotłów gazowych, które wynoszą blisko 45 proc. w pierwszym kwartale (według danych z raportu SPIUG spadki wynoszą 46 proc. w przypadku kotłów wiszących oraz 56 proc. w przypadku kotłów stojących). Pomimo wzrostu sprzedaży pomp ciepła w tym samym okresie obecna stagnacja w sektorze budownictwa może przełożyć się na zmniejszenie dynamiki sprzedaży pomp ciepła w drugim kwartale 2023 roku.

Widzimy też inne bariery, jak np. brak skutecznych działań komunikacyjnych ze strony naszego rządu w zakresie informowania o końcu stosowania paliw kopalnych w ogrzewaniu budynków, również w Polsce. Dodatkowo brakuje informacji o przyszłych cenach energii elektrycznej, jak i o pracach nad taryfami elektrycznymi dedykowanymi pompom ciepła. Taka sytuacja może wpłynąć na dalszy rozwój rynku pomp ciepła w Polsce.

W ostatnim czasie Polska weszła do czołówki europejskich rynków pomp ciepła. Czy nasz rynek wygląda podobnie – jeśli chodzi o rodzaje i parametry sprzedawanych pomp ciepła – jak największe rynki pomp ciepła w UE, takie jak Niemcy, Francja czy Włochy?

Jeżeli przyjrzymy się sprzedaży różnych typów pomp ciepła w takich krajach jak Niemcy, Francja, Włochy czy kraje skandynawskie, to wyraźnie widać, że największy udział mają w niej głównie powietrzne pompy ciepła, czyli typu powietrze-woda lub powietrze-powietrze. W Polsce proporcja sprzedaży pomp ciepła typu powietrze-woda w porównaniu do gruntowych pomp ciepła wynosi ponad 20 do 1. Sądzimy, że w najbliższych latach będzie się ona zmniejszać.

REKLAMA

Przy okazji warto zaznaczyć, że odnotowany w krajach skandynawskich dominujący udział w sprzedaży pomp ciepła typu powietrze-powietrze oraz powietrze-woda przeczy tezom niektórych osób, które twierdzą, że powietrzne pompy ciepła są nieefektywne w warunkach niskich temperatur zewnętrznych. Ich efektywność jednoznacznie potwierdzają również badania monitoringowe, m.in. prowadzone od ponad 20 lat przez dr. Marka Miarę z Instytutu Fraunhofera ISE.

Dodam, że o mitach na temat pomp ciepła, w tym ich rzekomej nieefektywności w zimnym klimacie, będzie mówił na Kongresie PORT PC dr Jan Rosenow szef międzynarodowego think tanku RAP.

Większość pomp ciepła instalowanych jest w domach jednorodzinnych. Na ile jest to natomiast dobre rozwiązanie dla właścicieli mieszkań w blokach wielorodzinnych? Jak kształtuje się i zmienia oferta producentów dla tego rodzaju klientów?

W Europie realizowanych jest już szereg projektów badawczo-rozwojowych, które skupiają się na doborze rozwiązań opartych o pompy ciepła do budynków wielorodzinnych. Rozwiązania te mają na celu zastąpienie kotłów dwufunkcyjnych i podobnych urządzeń montowanych do obsługi całego budynku lub indywidualnie, w poszczególnych lokalach. Przykładem mogą być projekty badawcze realizowane w Niemczech – m.in. w ubiegłym roku wystartował tam projekt prowadzony przez Fraunhofer ISE, który skupia się na tego typu technologiach.

Przewiduję, że w ciągu najbliższych dwóch lat zobaczymy w Europie wiele takich projektów. Mam nadzieję, że również w Polsce takie inicjatywy pojawią się w ramach programów wspieranych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Potrzebna nowa taryfa dla właścicieli pomp ciepła

W najnowszym raporcie na temat polskiego rynku pomp ciepła PORT PC podkreśla ryzyko, które dla rynku pomp ciepła niesie niestabilność cen energii elektrycznej dla odbiorców końcowych. Na jaki rodzaj umowy ze sprzedawcą energii i taryfę powinni zdecydować się właściciele domów, którzy instalują pompę ciepła?

W naszej ocenie, biorąc pod uwagę obecną sytuację w zakresie taryf i cen energii elektrycznej na polskim rynku, niezbędne jest wprowadzenie specjalnych taryf elektrycznych dla użytkowników pomp ciepła, zarówno w formie statycznej, jak i dynamicznej, tzw. smart, z blokadami czasu pracy np. wynoszącymi 2, 4 lub 6 godzin. Rodzaj taryfy energetycznej jest powiązany ze sposobem doboru pomp ciepła, szczególnie tych typu powietrze-woda. Na nadchodzącym Kongresie PORT PC planujemy omówić te kwestie bardziej szczegółowo, prezentując również nowe, projektowe temperatury zewnętrzne, które nie zmieniły się w Polsce od lat 60. (!) − zarówno w przypadku wartości obowiązujących przy projektowaniu systemów ogrzewania, jak i chłodzenia.

Temat zbliżającego się XI Kongresu PORT PC to „Pompy ciepła w energetyce prosumenckiej”. Jakie realne korzyści finansowe daje połączenie domowej instalacji fotowoltaicznej z pompą ciepła? Ile w praktyce udaje się zaoszczędzić na rachunkach za energię dzięki takiemu rozwiązaniu?

Podczas kongresu chcemy zwrócić szczególną uwagę na możliwości zastosowania pomp ciepła w energetyce prosumenckiej oraz wykorzystania magazynów energii elektrycznej w budynkach jedno- i wielorodzinnych. Takie technologie jak pompa ciepła, fotowoltaika i magazyn energii elektrycznej − także w formie samochodu elektrycznego − mogą się wzajemnie uzupełniać, umożliwiając znaczne zwiększenie rocznego stopnia samowystarczalności energetycznej budynku w zakresie ogrzewania, przygotowania ciepłej wody czy zasilania różnych urządzeń (AGD, RTV) i systemów.

Zaprezentujemy zatem odpowiednie analizy dla typowego domu jednorodzinnego, uwzględniając przy tym różne standardy energetyczne. Przedstawimy też rzeczywiste przykłady budynków wyposażonych w pompę ciepła, fotowoltaikę i magazyn energii, zlokalizowanych zarówno w Polsce, jak i w Niemczech, demonstrując realne korzyści, jakie można uzyskać przy prawidłowym doborze całego układu i w dogodnych warunkach w zakresie taryf energetycznych oraz odkupu energii. Warto zaznaczyć, że pozwala to nie tylko obniżyć koszty ogrzewania, przygotowania ciepłej wody, chłodzenia czy energii elektrycznej, ale nawet generować dochód z budynku.

Nawiązując do dogodnych warunków rozliczania produkcji energii fotowoltaicznej, dodam, że w naszej ocenie konieczne będzie wprowadzenie w Polsce zmian również w tym obszarze.

Na zakończenie serdecznie zapraszam Państwa do udziału w Kongresie PORT PC. Jestem przekonany, że jest to wydarzenie, którego nie można przegapić − jedno z najważniejszych tej wiosny w dziedzinie transformacji budynków w Polsce. Kongres PORT PC odbędzie się w Krakowie 21 czerwca, wyłącznie w formie stacjonarnej.

piotr.pajak@gramwzielone.pl

© Materiał chroniony prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy Gramwzielone.pl Sp. z o.o.