Ustawa dla poszkodowanych beneficjentów programu Czyste Powietrze trafiła do prac rządu

Projekt ustawy o pomocy poszkodowanym w programie Czyste Powietrze przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska przewiduje możliwość zawieszenia ściągania nierozliczonych zaliczek od beneficjentów poszkodowanych przez wykonawców w programie oraz dążenie do ich odzyskania.

Wokół programu Czyste Powietrze narósł w ostatnich latach poważny chaos, który dotknął zarówno beneficjentów, jak i wykonawców – jedni zostali z nierozliczonymi zaliczkami, drudzy z problemami wynikającymi z niejasnych zasad i nagromadzonych zaległości. Szerzej na ten temat w artykule: Ambicje a kryzys Czystego Powietrza – jak deklarowana poprawa systemu zderza się z realnymi problemami beneficjentów.

Skala problemów  pozostawionych po poprzedniej odsłonie programu sprawiła, że resort klimatu stanął przed koniecznością pilnego uporządkowania systemu i wypracowania rozwiązań, które pozwolą chronić poszkodowane osoby oraz przywrócić płynność realizacji inwestycji. Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiS) przedstawiło projekt ustawy mającej uporządkować sytuację i zapewnić realną pomoc tym, którzy najbardziej odczuli konsekwencje nieprawidłowości.

REKLAMA

Do Zespołu Programowania Prac Rządu trafił projekt ustawy o pomocy poszkodowanym w programie Czyste Powietrze. Nowe przepisy mają rozwiązać problem beneficjentów, którzy otrzymali zaliczki w poprzedniej wersji programu, lecz – z powodu nierzetelności wykonawców – nie byli w stanie ich rozliczyć. Ustawa ma chronić osoby, które faktycznie padły ofiarą nieuczciwych firm.

Według danych ministerstwa i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wciąż istnieje około 13 tys. umów z nierozliczonymi zaliczkami po terminie, co odpowiada kwocie około 736 mln zł.

Zawieszenie dochodzenia nierozliczonych zaliczek

Projekt ustawy zakłada możliwość zawieszenia ściągania zaliczek od beneficjentów poszkodowanych przez nierzetelne firmy, które pobrały środki, lecz nie wykonały lub nie dokończyły inwestycji. Równocześnie państwo ma dążyć do odzyskania tych pieniędzy od firm odpowiedzialnych za nieprawidłowości.

Zgodnie z informacjami resortu, organy ścigania analizują już 470 zawiadomień dotyczących nierzetelnych wykonawców.

Reforma programu i nowe zasady rozliczeń

NFOŚiGW podkreśla, że nieprawidłowości wynikają m.in. z poluzowania kryteriów programu w latach wcześniejszych, wprowadzenia prefinansowania oraz zniesienia kosztów jednostkowych. Umożliwiło to szybkie składanie dużej liczby wniosków, ale jednocześnie doprowadziło do nadużyć.

Jak zapewnia NFOŚiGW, obecnie wszystkie wnioski wprowadzone jeszcze w starym systemie podlegają dokładnej weryfikacji po zakończeniu inwestycji. W 2024 r. oceniono rekordową liczbę ponad 197 tys. wniosków o płatność. Zaledwie około 2% wymaga dodatkowych uzupełnień.

NFOŚiGW i WFOŚiGW podkreślają, że jest to konieczne, aby uniknąć wypłat na podstawie zawyżonych faktur lub kosztów niekwalifikowalnych, co w przyszłości mogłoby prowadzić do obowiązku zwrotu środków przez beneficjentów.

REKLAMA

Wdrożone działania usprawniające

NFOŚiGW podkreśla, że mimo trudności i konieczności naprawy błędów z poprzednich lat, w ostatnim czasie udało się wdrożyć szereg konkretnych działań porządkujących i usprawniających system. Fundusz wskazuje, że po miesiącach prac nad uporządkowaniem zasad, procedur i relacji z wykonawcami program zaczął funkcjonować znacznie sprawniej, a efekty tych zmian są już widoczne zarówno w tempie rozliczeń, jak i w jakości obsługi beneficjentów.

W 2025 r. wprowadzono szereg działań mających przyspieszyć rozliczenia i poprawić jakość obsługi. Opublikowano tabelę kosztów jednostkowych, która ułatwia ocenę ofert wykonawców, opracowano wytyczne porządkujące relacje między wojewódzkimi funduszami a firmami realizującymi inwestycje, zwiększono zatrudnienie oraz wydłużono godziny pracy w WFOŚiGW. Dodatkowo część procesów została zautomatyzowana dzięki nowym narzędziom technologicznym. Szerzej na ten temat w artykule: Nowe wytyczne mają przyspieszyć wypłaty w programie Czyste Powietrze.

Jak podkreśla resort, w efekcie w wprowadzenia tych zmian, w niektórych regionach znacząco skrócono czas rozpatrywania wniosków — w Rzeszowie z dziewięciu do trzech i pół miesiąca.

Stabilne finansowanie na ponad 30 mld zł

Resort klimatu podkreśla również, że od 2024 r. program działa w oparciu o stabilne, wieloletnie finansowanie, które zabezpieczają trzy źródła: 13 mld zł z KPO, 7,9 mld zł z programu FEnIKS oraz 10 mld zł z Funduszu Modernizacyjnego. Dzięki temu możliwe było nadrabianie wcześniejszych zaległości i rekordowe tempo wypłat — ponad 10 mld zł między styczniem 2024 r. a październikiem 2025 r., czyli więcej niż przez cały okres 2019–2023.

Nowa formuła programu – nacisk na efektywność energetyczną

Od 31 marca 2025 r. obowiązuje też nowa, uporządkowana formuła programu, która ma eliminować wcześniejsze nieprawidłowości i zapewniać realny efekt ekologiczny. Zakłada ona m.in.:

• obowiązkowy audyt energetyczny przed złożeniem wniosku,
• składanie wniosków kompleksowych, obejmujących pełną termomodernizację,
• wypłatę zaliczek dopiero po potwierdzeniu gotowości inwestycji i weryfikacji wykonawcy,
• kierowanie wsparcia przede wszystkim do osób dotkniętych ubóstwem energetycznym.

Do programu wpłynęło już ponad 43 tys. wniosków w nowej formule, a kolejne 24 tys. znajduje się na etapie uzupełnień.

Dotychczasowe efekty programu

Od startu Czystego Powietrza w 2018 r.:

• podpisano 940 tys. umów,
• wypłacono blisko 19 mld zł,
• zrealizowano ponad 551 tys. inwestycji,
• wymieniono około 450 tys. kopciuchów.

Katarzyna Poprawska-Borowiec

katarzyna.borowiec@gramwzielone.pl

© Materiał chroniony prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy Gramwzielone.pl Sp. z o.o.