Spadek zainteresowania programem Czyste Powietrze i krytyczna ocena działań rządu

Program Czyste Powietrze, sztandarowa inicjatywa rządu mająca na celu walkę ze smogiem i termomodernizację domów jednorodzinnych, boryka się z coraz większymi problemami. Pomimo szumnych zapowiedzi i ogromnych nakładów finansowych można zauważyć spadek zainteresowania beneficjentów, a eksperci wyrażają krytykę pod adresem działań rządowych w tej ważnej dla zdrowia Polaków kwestii.

Działania rządu w zakresie ochrony powietrza krytycznie oceniła także fundacja SmogLab. Zwraca uwagę na spadek zainteresowania programem Czyste Powietrze oraz liczne problemy z jego realizacją.

Jak wynika z najnowszego raportu SmogLab, w ciągu dwóch miesięcy od ponownego uruchomienia programu Czyste Powietrze złożono niemal 10 razy mniej wniosków niż w analogicznym okresie 2024 r. Od kwietnia do maja 2025 r. wpłynęło niespełna 5,5 tys. zgłoszeń, podczas gdy rok wcześniej było ich ponad 52,5 tys.

REKLAMA

Fundacja podkreśla, że mimo czteromiesięcznego zawieszenia programu, które mogło generować większe zainteresowanie, dane są rozczarowujące. Jak wskazuje Martyna Jabłońska, współautorka raportu, w 2024 r. średnia miesięczna liczba wniosków wynosiła 22,5 tys., co oznacza, że w tym roku w ciągu 2 miesięcy złożono ich mniej niż wcześniej w tydzień.

Przyczyny niskiego zainteresowania

Wśród możliwych przyczyn fundacja SmogLab wymienia m.in. chaos informacyjny wokół zawieszenia i reformy programu, spadek zaufania społecznego wynikający z negatywnego wizerunku programu, a także opóźnienia w wypłacie dotacji.

Raport odnosi się również do przypadków, w których beneficjenci programu stali się ofiarami nieuczciwych sprzedawców, a następnie byli pociągani do odpowiedzialności przez państwo. Fundacja apeluje o objęcie takich osób wsparciem zamiast stosowania wobec nich sankcji prawnych.

Pogarszająca się jakość powietrza

Raport wskazuje także na niepokojące dane dotyczące stanu powietrza w Polsce. Jak zauważa SmogLab, mimo łagodnych zim i trwającej wymiany źródeł ciepła w 2024 r. jakość powietrza się pogorszyła.

Dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) pokazują wzrost średniorocznego stężenia pyłu PM10 o około 7% w porównaniu do roku poprzedniego. Przekroczenia norm dla pyłu PM2.5 odnotowano m.in. w aglomeracjach śląskiej i łódzkiej – w 2023 r. takie sytuacje nie miały miejsca.

Niewystarczający nadzór i monitoring

Zgodnie z raportem jedynie 6% gmin (148 z 2477) zostało skontrolowanych pod kątem realizacji przepisów wynikających z programów ochrony powietrza. Wśród nich niemal 1/4 nie podejmowała wymaganych działań. Fundacja zwraca też uwagę na niedostateczny nadzór nad jakością sprzedawanego opału – wykonano 705 kontroli węgla, ale tylko 10 kontroli urządzeń do jego spalania.

Kolejnym problemem, na który wskazuje fundacja, pozostaje ograniczony rozwój sieci monitoringu powietrza. Obecnie w Polsce działają 284 stacje, o 2 mniej niż w ubiegłym roku. W ocenie fundacji liczba ta powinna zostać przynajmniej podwojona, szczególnie w kontekście planowanego wprowadzenia nowych norm jakości powietrza do końca dekady.

REKLAMA

Normy jakości dla węgla na plus

Wśród pozytywnych zmian fundacja SmogLab wskazuje wprowadzenie norm jakości dla węgla i biomasy, co ma ograniczyć sprzedaż paliw niskiej jakości w nadchodzącym sezonie grzewczym.

Krytycznie oceniono natomiast wdrażanie Stref Czystego Transportu. Fundacja zaznacza, że chociaż obowiązek ich tworzenia spoczywa na gminach, to państwo nie zapewniło im żadnego finansowego wsparcia. W ocenie SmogLabu brak działań osłonowych, jak np. rozbudowa transportu publicznego, utrudnia skuteczne wprowadzanie tego rozwiązania.

Tylko Warszawa ma obowiązującą Strefę Czystego Transportu , a w Krakowie strefa czystego transportu zacznie działać od 1 stycznia 2026 r. W najbliższej przyszłości strefy mają zostać utworzone we Wrocławiu i Katowicach.

Fundacja rekomenduje, aby wszystkie miasta powyżej 100 tys. mieszkańców prowadziły własne badania stężenia tlenków azotu, nawet jeśli nie są do tego zobowiązane przepisami prawa.
.
.

.

Ocena działań rządu

Autorzy raportu zarzucają rządowi niewywiązywanie się z zapisów umowy koalicyjnej, w której obiecano m.in. przyspieszenie wymiany źródeł ciepła i termomodernizacji budynków. W podsumowaniu całokształt działań państwa w zakresie poprawy jakości powietrza oceniono na „trójkę z minusem” w skali szkolnej.

W opracowaniu fundacji SmogLab znalazły się propozycje działań naprawczych. Autorzy zalecają m.in. odbudowę zaufania do programu Czyste Powietrze, kontynuację monitorowania liczby wniosków, wsparcie dla lokalnych operatorów oraz wzmocnienie rynku doradztwa energetycznego. Fundacja oczekuje, że odpowiedzialni za politykę antysmogową, mając na uwadze zdrowie i życie mieszkańców kraju, podejmą zdecydowane działania w najbliższych miesiącach.

Katarzyna Poprawska-Borowiec

katarzyna.borowiec@gramwzielone.pl

© Materiał chroniony prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy Gramwzielone.pl Sp. z o.o.